สถานวิจัยความขัดแย้งและความหลากหลายทางวัฒนธรรมภาคใต้
การสร้างองค์ความรู้เพื่อเปิดพื้นที่ทางสังคมและการสื่อสารสาธารณะ

วิสัยทัศน์

เป็นสถาบันที่สร้างองค์ความรู้ที่มีผลกระทบในวงวิชาการและสังคม การพัฒนานโยบายสาธารณะของประเทศในด้านการแก้ปัญหาจังหวัดชายแดนภาคใต้ด้วยวิธีสันติ รวมทั้งสร้างจุดเด่นในการพัฒนาองค์ความรู้ทั้งภายในประเทศและระดับสากลในด้านการแก้ปัญหาความขัดแย้งในสังคมที่อยู่ในบริบทความหลากหลายทางวัฒนธรรม

สถานวิจัยความขัดแย้งและความหลากหลายทางวัฒนธรรมภาคใต้กำเนิดขึ้นในปี พ.ศ. 2551 โดยเป็นสถาบันที่จัดตั้งขึ้นโดยที่ประชุมคณบดีและรับรองโดยสภามหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ เพื่อให้เกิดการพัฒนางานวิจัยเกี่ยวกับปัญหาความขัดแย้งและความหลากหลายทางวัฒนธรรมในภาคใต้ ในแบบสหสาขาวิชาวิชา (interdisciplinary) หลักการสำคัญก็คือนักวิชาการทางสังคมศาสตร์และมนุษยศาสตร์ เศรษฐศาสตร์และรัฐศาสตร์ (รวมทั้งวิทยาศาสตร์ประยุกต์ในสาขาที่เกี่ยวพันกับคนและสังคม) จะต้องร่วมกันในการผลิตงานวิชาการเพื่อเป็นองค์ความรู้สนับสนุน หรือหนุนช่วยกลไกในการแก้ปัญหาความขัดแย้งและความรุนแรงในจังหวัดชายแดนภาคใต้

ในขณะที่เหตุการณ์ความไม่สงบในจังหวัดชายแดนภาคใต้มีความต่อเนื่องยาวนานตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ต้องการจะทำให้มหาวิทยาลัยมีความโดดเด่นในฐานะเป็นศูนย์กลางการศึกษาวิจัยในประเด็นปัญหาความขัดแย้งทางสังคมและการเมืองในพื้นที่ มหาวิทยาลัยฯ มุ่งจะเป็นสถาบันวิชาการที่เน้นการวิจัยในพื้นที่จะช่วยเสนอทางออกในทางวิชาการเพื่อแก้ปัญหาทางนโยบายที่เกิดขึ้น ดังนั้น ในจุดเริ่มต้น สถานวิจัยความขัดแย้งและความหลากหลายทางวัฒนธรรมภาคใต้จึงถูกสร้างให้เป็นศูนย์ความเป็นเลิศด้านองค์ความรู้เกี่ยวกับการศึกษาสถานการณ์จังหวัดชายแดนภาคใต้ในทุกสาขาวิชาการที่เกี่ยวข้องเพื่อให้สามารถรวมกลุ่มนักวิชาการและนักวิจัยเพื่อทำวิจัยแบบสหสาขาวิชา สามารถเชื่อมโยงกับโครงการบัณฑิตศึกษาที่มีการดำเนินการอยู่ในคณะต่างๆ สถาบันจะมีความพร้อมและความเข้มแข็งทางวิชาการทั้งในระดับชาติและนานาชาติ เพื่อเป็นศูนย์ประสานงานการวิจัยและนักวิจัยจากต่างประเทศ (Research Fellowships) เกี่ยวกับการศึกษาปัญหาในภาคใต้ตอนล่างของประเทศไทย (Deep South of Thailand) และยังเป็นองค์กรทางวิชาการที่เป็นเสมือนถังความคิด (Think Tank) เพื่อการเฝ้าระวังสถานการณ์ความไม่สงบและเสนอทางออกทางนโยบายด้วย

ต่อมาพัฒนาการของ CSCD ในช่วง 12 ที่ผ่านมาได้ผ่านกระบวนการทำงานประสานทั้งสามด้านคือเครือข่ายทางวิชาการ/การวิจัย เครือข่ายภาคประชาสังคมในพื้นที่และเครือข่ายการสื่อสารและสื่อทางเลือก/สื่อใหม่ โดยทำงานร่วมกับศูนย์เฝ้าระวังสถานการณ์ภาคใต้ (Deep South Watch) จนได้พัฒนามาเป็นตัวแบบการทำงานขับเคลื่อนงานทางวิชาการ ภาคประชาสังคมและพื้นที่การสื่อสารซึ่งกลายเป็นลักษณะพิเศษของสถานวิจัยความขัดแย้งและความหลากหลายทางวัฒนธรรมภาคใต้ซึ่งขับเคลื่อนวาระสังคมและการสร้างสันติภาพด้วยองค์ความรู้ 

ในปัจจุบัน มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์มีนโยบายที่จะเสริมสร้างการประสานพลังองค์กร (Organizational Synergy) ของสถานวิจัยความขัดแย้งและความหลากหลายทางวัฒนธรรมภาคใต้ (Center for Conflict Studies and Cultural Diversity-CSCD) แห่งวิทยาเขตปัตตานีและสถาบันสันติศึกษา (Institute for Peace Studies-IPS) แห่งวิทยาเขตหาดใหญ่ให้เข้มแข็งยิ่งขึ้น จึงได้ยกระดับสถานภาพของสถานวิจัยความขัดแย้งและความหลากหลายทางวัฒนธรรมภาคใต้ให้เป็นส่วนหนึ่งของสถาบันสันติศึกษาซึ่งมีฐานะเทียบเท่ากับคณะวิชาในมหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ ในการนี้ ชื่อ สถานภาพ ภารกิจและบทบาทของสถานวิจัยความขัดแย้งและความหลากหลายทางวัฒนธรรมภาคใต้ยังคงเหมือนเดิมแต่จะมีความเข้มแข็งขึ้นในทางสถาบันโดยร่วมทำงานกับสถาบันสันติศึกษาซึ่งจะมุ่งสู่การสร้างองค์ความรู้เพื่อเปิดพื้นที่ทางสังคมและการสื่อสารสาธารณะเพื่อมุ่งสู่ความเป็นเลิศในทางวิชาการ การวิจัยและเสริมสร้างสังคมที่มีสันติภาพ

• เป็นหน่วยงานที่มีองค์ความรู้และความเชี่ยวชาญด้านความขัดแย้ง สันติศึกษา และการจัดการสังคมพหุวัฒนธรรม ทั้งในระดับชาติและนานาชาติและหนุนเสริมวิชาการด้านดังกล่าวให้กับหน่วยงานต่าง ๆ ทั้งภายในและภายนอกมหาวิทยาลัย
• ส่งเสริมการวิจัยเชิงสหสาขาวิชา การเรียนการเรียนการสอน และการดำเนินโครงการสาธารณะ ที่เกี่ยวข้องกับการจัดการความขัดแย้ง การส่งเสริมสังคมพหุวัฒนธรรมและสร้างกระบวนการสันติภาพ
• สร้างความร่วมมือกับเครือข่ายทางสังคมที่ทำงานประเด็นความขัดแย้งและกระบวนการสันติภาพในพื้นที่ชายแดนใต้ ทั้งในระดับท้องถิ่น ระดับประเทศและระหว่างประเทศ 
• พัฒนาความพร้อมทางวิชาการของนักวิจัยรุ่นใหม่ที่มีศักยภาพและความมุ่งมั่นทั้งในด้านทักษะ การดำเนินงานวิจัย การวิเคราะห์/สังเคราะห์ การนำเสนอผลงานวิจัยและการทำงานร่วมกับเครือข่ายภายนอก 
• ส่งเสริมความสามารถในการแข่งขันระดับสากลด้วยการบริการวิชาการและการสนับสนุนทางวิชาการจากนักวิชาการต่างประเทศในด้านการสร้างสันติภาพและจัดการความขัดแย้งในจังหวัดชายแดนภาค ใต้ รวมทั้งส่งเสริมการเปรียบเทียบความรู้และประสบการณ์ทางสากลเพื่อเป็นตัวแบบในการแก้ปัญหาและหาทางออกจากความขัดแย้ง 

เพื่อมุ่งสู่ความเป็นเลิศและถังความคิดด้านนโยบาย 

พัฒนาการตัวแบบการทำงานของ CSCD 

มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ (Prince of Songkla University) เป็นมหาวิทยาลัยแห่งแรกในภาคใต้ของประเทศไทย ตาม พระราชบัญญัติมหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ พ.ศ. 2511 ก่อตั้งในปี พ.ศ. 2510 ต่อมา พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ได้พระราชทานชื่อ "สงขลานครินทร์" เมื่อวันที่ 22 กันยายน พ.ศ. 2510 จึงถือว่าวันที่ 22 กันยายนของทุกปี เป็นวันสงขลานครินทร์ ได้รับเลือกให้เป็น 1 ใน 9 มหาวิทยาลัยวิจัยแห่งชาติ จาก กระทรวงศึกษาธิการ ในปี พ.ศ. 2561

ในระยะแรกของการก่อตั้ง ได้รับนักศึกษาเข้าศึกษาครั้งแรกในคณะวิศวกรรมศาสตร์ โดยใช้อาคารเรียนของคณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยแพทยศาสตร์ (ปัจจุบันคือมหาวิทยาลัยมหิดล) เป็นสถานที่ศึกษา และปีต่อมา พ.ศ. 2511 ก็เริ่มย้ายนักศึกษาคณะศึกษาศาสตร์มาเรียนที่จังหวัดปัตตานี

ในปี พ.ศ. 2514 ย้ายนักศึกษาของคณะวิศวกรรมศาสตร์มาเรียนที่ วิทยาเขตหาดใหญ่ ซึ่งปัจจุบันเป็นวิทยาเขตที่ใหญ่ที่สุด พ.ศ. 2520 เปิดวิทยาเขตภูเก็ต พ.ศ. 2533 เปิดวิทยาเขตสุราษฎร์ธานี และ พ.ศ. 2534 เปิดวิทยาเขตตรัง

• ศูนย์เฝ้าระวังสถานการณ์ภาคใต้ (Deep South Watch)
• ศูนย์ความร่วมมือทรัพยากรสันติภาพ (Peace Resource Collaborative)